"АЛЬТАНКА - 1 "  

 

Абсталяванне да ўрока:

 

         1. По страницам Красной книги: Растения: Попул. энцикл. справ. /  БелСЭ.  Редкол.: В.И.Алешко [и др.]. – Мн.: БелСЭ, 1987. – с. 26-29, 38-41, 44-45, 82-83, 128-131, 138-139, 182-185.

         2. География Беларуси. Атлас. Учебное пособие для 10 класса общеобразовательных учреждений с русским языком обучения / Научный руководитель атласа профессор Р.А.Жмондян. – Минск: РУП «Белкартография», 2009. – с.  26.

         3. Красная книга Республики Беларусь. Растения: редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды дикорастущих растений / гл. редкол.: И.М. Качаловский (предс.), М.Е.Никифоров, В.И.Парфенов  [и др.]. – 4-е изд. – Минск: Беларус. Энцыкл. імя П.Броўкі, 2015. – с.77-78, 126-127, 189-190, 196-198 199-200, 218-219, 238-239.

        4. Конституция Республики Беларусь 1994 года. – Мінск: Амалфея,

2016. – с. 8, 9.

         5.Наумчик, Н.И. Несколько дней на Малоритчине. Путеводитель по Малоритскому району/Н.И.Нумчик [и др.]. –Минск: УП "Рифтур", 2014. - 48 С.

        6. Раздатка для кожнага вучня “Пімен Пачанка “Сармацкае кадзіла” для этапу ўрока “VІ. Кантроль ведаў і ўменняў” (Міхновіч, Н.А. Беларуская літаратура. 6 клас: рабочы сшытак/Н.А.Міхновіч. – Мінск: Аверсэв, 2017. – с.91-92).

       7. Сайт “Альтанка” (інтэрнэт-адрас: https://mlicej.wixsite.com/altanka/pimen-panchanka-sarmackae-kadzila),  QR-код на парце ў кожнага вучня.

​

 Магчымыя варыянты адказаў на пытанні.

​

Чырвоная кніга – кніга Міжнароднага саюза аховы прыроды і прыродных рэсурсаў. Яна змяшчае ў сабе кароткія звесткі пра распаўсюджанне, колькасць і меры аховы рэдкіх відаў жывёл і раслін усяго свету.  Чырвоная кніга нашай краіны была заснавана пастановай Савета Міністраў БССР (№ 201, 28 чэрвеня 1979 г.) і выдадзена ў 1981 г. Кніга прадугледжвае захаванне рэдкіх і тых, што пад пагрозай знікнення, відаў жывёл і раслін на тэрыторыі Беларусі, распрацоўку “практычных мер, накіраваных на іх ахову, узнаўленне і рацыянальнае выкарыстанне”.

У першае выданне Чырвонай кнігі (1981) занесена 80 відаў жывёл і 85 відаў раслін, у другое (1993) – 182 віды жывёл і 214 відаў раслін. У чацвёртае выданне Чырвонай кнігі (2015) уключаны 202 віды жывёл і 303 віды раслін. Паколькі экалагічнае становішча ў прыродзе парушаецца пад уплывам дзейнасці чалавека (адбываецца забруджванне паветра, вадаёмаў, парушэнне глебы…), то спіс Чырвонай кнігі з цягам часу пашыраецца.

​

Варта растлумачыць значэнне, напрыклад,  наступных слоў: нашчадкі – людзі будучых пакаленняў; захлынуцца – задыхнуцца ад вады; ліха – няшчасце, зло, бяда; захады – меры, дзеянні, накіраваныя на дасягненне пэўнай мэты;пяршыць, пярхота – сухі кашаль, пакашліванне ад перасыхання, раздражнення ў горле.

​

Верш з’явіўся, напэўна, каб звярнуць увагу на тое, што з кожным годам шмат раслін знікае з нашых лугоў, палёў і рэк, каб заклікаць людзей да абачлівасці, прыпыніць працэс вынішчэння.

​

Па словах аўтара, у гэтым вінаваты ўсе мы, тыя, хто жыве цяпер і жыў раней. Бо чалавек задавальняў свае патрэбы і не думаў пра вынікі сваіх дзеянняў, наносіў і наносіць прыродзе вялікую шкоду.

​

Паэт адухаўляе расліны, надзяляе іх рысамі жывых істот. Некаторыя кветкі і зёлкі, каб не знікнуць назаўсёды, знайшлі паратунак і абарону ў Чырвонай кнізе. Часам гэта адзіны спосаб захаваць жыццё, выстаяць, памножыцца.

​

Асновай назвы з’яўляецца пэўная характэрная прымета: форма, функцыя, падабенства да чаго-небудзь, прыналежнасць камусьці... Напрыклад, чаравічок венерын , згодна з міфалогіяй сваю назву атрымаў так. У час навальніцы селянін знайшоў у гразі чаравічок багіні Венеры. Як толькі ён узяў яго ў рукі, той адразу ператварыўся ў кветку, у якой адна з пялёстак захавала фому туфелькі.

Адносна назвы верша “Сармацкае кадзіла” трэба адзначыць, што сарматы – гэта аб’яднанне вандроўных жывёлагадоўчых плямёнаў, якое існавала тысячы гадоў назад. А кадзіла – металічная пасудзіна на ланцужку, у якой падчас набажэнства курыцца ладан або іншыя духмяныя рэчывы. Высушанае сармацкае кадзіла моцна пахне найтанчэйшым мядовым водарам, з’яўляецца лекавым сродкам. Адсюль, мабыць, аналогія з кадзілам.

 

Вынікі гэтай дзейнасці ўжо сёння людзі адчуваюць на сабе. Мы задыхаемся. Атмасфера забруджаная. Прамысловыя прадпрыемствы выкідваюць у яе вялікую колькасць шкодных рэчываў (напрыклад, у 1993 г. – 774 тыс. тон). Значную шкоду наносяць выхлапныя газы аўтатранспарту, якія ўтрымліваюць больш за 200 атрутных рэчываў. Акрамя таго, глеба і вада забруджваюцца хімічнымі і каналізацыйнымі сцёкамі, побытавым смеццем... Калі мы не спынімся, то можам вынішчыць, атруціць самі сябе. Цяпер рэзка павялічылася колькасць захворванняў. Напрыклад, у 1980 г. у нашай краіне інвалідамі сталі 38 тысяч чалавек, а ў 1990 г. – 58 тысяч. Сярэдняя працягласць жыцця паменшылася на 5 – 10 гадоў. Над гэтым неабходна задумацца.

​

Сірата – гэта той, хто застаўся без аднаго ці двух бацькоў. Чалавек становіцца сіратою (у пераносным сэнсе) і тады, калі з зямлі бясследна знікае нейкая кветка, якая стварала непаўторную прыгажосць, радавала вока, ачышчала паветра, затрымлівапа газавыя выкіды, лакалізавала пылавыя буры.

Не стала кветкі – і свет збяднеў, пабляк, страціў сваю непаўторнасць і хараство. Без кветкі, што загінула, холадна, няўтульна і адзінока.

​

Радня – гэта сваякі, блізкія людзі, якія маюць агульнага продка. За час існавання чалавецтва яго сувязь з прыродай стала настолькі цеснай, што яе не разарвеш. Мы парадніліся. Усё так моцна пераплялося, перакрыжавалася, што адно без другога існаваць ужо не можа. Як паміж раднёй, так і паміж ча- лавекам і прыродай адносіны павінны быць сардэчнымі, цёплымі, шчырымі. Чалавек павінен дапамагаць прыродзе. Бо яна шчодра дзеліцца з намі ўсім, чым багатая. Але сучасны чалавек цураецца прыроды, адмаўляецца ад яе, забываецца, што людзі і прырода – адно цэлае.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Пры падагульненні адказаў настаўніку варта зачытаць словы Янкі Сіпакова: “Мы звыкла ўсім гэтым [прыродным багаццем] карыстаемся. Часам нават забываем, што прырода – не толькі для нас адных... Што, беручы ў яе ўсё, чым яна так шчодра з намі дзеліцца, трэба думаць пра будучыню і абавязкова трэба пакідаць у ёй месца і той жа рэчцы, і таму ж буслу, і той жа травінцы, і таму ж мурашу. Пакідаць ім усё, што ім трэба. Бо ўсе мы на гэтай зямлі суседзі –рэчка і бусел, мураш і чалавек. Усе мы зямляне. Бо зямля ў нас адна, яна агульная для ўсіх. I мы маем радасць суіснаваць на ёй. Жыць у дружбе і ва ўзаемнай павазе. Таму, беручы ў прыроды, мы абавязаны ахоўваць яе багацці і павялічваць іх. Беручы – аддаваць.

Кожны павінен любіць свой край. Бо чалавек, які любіць зямлю, на якой нарадзіўся... паважае свой край, які ўзгадаваў яго, робіцца моцны і мудры – ён не зможа тады пагардліва ставіцца да іншых краёў, да іншых земляў”.

​

Паэт засяроджвае ўвагу на тым, што кожны з нас павінен быць не толькі спажыўцом прыроды, але і яе ўзнаўляльнікам: зламаў адно дрэўца - пасадзі тры; сарваў палявую кветку – вясной пасей некалькі такіх самых; не выратаваў птушанятка ад ката – за зіму зрабі шпакоўню...

 

Існаванне ўсяго таго, што знаходзіцца вакол нас, запежыць выключнаад чалавека. Ахоўваць навакольнае асяроддзе трэба кожнаму. Адзін чалавек шмат чаго можа зрабіць для прыроды – дрэннага і добрага. Яе трэба ўмець любіць. Не павінна быць у баку і дзяржава.

​

Згодна з Канстытуцыяй РБ (раздзел ІІ артыкул 46), “дзяржава ажыццяўляе кантроль за рацыянальным выкарыстаннем прыродных рэсурсаў у мэтах абароны і паляпшэння ўмоў жыцця, а таксама аховы і аднаўлення навакольнага асяроддзя”.

​

Да тэрыторый, якія асабліва ахоўваюцца дзяржавай, належаць: запаведнікі (Бярэзінскі, Палескі радыяцыйна–экалагічны, Купалаўскі мемарыяльны, Коласаўскі мемарыяльны), нацыянальныя паркі (Белавежская пушча, Браслаўскія азёры, Прыпяцкі запаведнік), заказнікі (паляўнічыя, балотныя, азёрныя, журавінавыя і інш.), помнікі прыроды рэспубліканскага і мясцовага значэння.

​

Прыродныя тэрыторыі Маларыцкага раёна, якія асабліва ахоўваюцца:

1. біялагічны заказнік  рэспубліканскага значэння "Лукава";

2. біялагічны заказнік мясцовага значэння "Гусак";

3. біялагічны заказнік мясцовага значэння "Хмялёўка";

4. помнік прыроды мясцовага значэння "Велікарыцкі парк";

5. помнікі прыроды "Цар-дуб", "Дуб-патрыярх".

​

Магчымыя варыянты дамашняга задання.

1. Падрыхтаваць выразнае чытанне верша.

2. Падрыхгаваць вусную замалёўку “Мая любімая кветка”.

3. Напісаць сачыненне-разважанне “Мае ўзаемаадносіны з прыродай”.

4. Скласці памятку для тых, хто будзе адпачываць на прыродзе (у лесе, на возеры ці ля рэчкі).

5. Распрацаваць прапановы па зберажэнні раслін, занесеных у Чырвоную кнігу.

6. Скласці Чырвоную кнігу свайго раёна. Патрэбную інфармацыю можна знайсці ў раённай інспекцыі прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя.

7. Скласці крыжаванку “Мы – з Чырвонай кнігі!” (10-11 слоў).

8. Адказаць пісьмова на пытанні:

       а) Чаму адбываецца памяншэнне і знікненне некаторых відаў раслін?

       б) З дапамогаю якіх сродкаў дасягаецца вобразнасць (мастацкая выразнасць) у вершы “Сармацкае кадзіла”? Якія інтанацыі ў ім пераважаюць?

9. Скласці сінквейн з апорнымі словамі “ахоўваць і берагчы  прыроду”.

10.  Скласці  “Воблака слоў” да верша (з 10-11 слоў).

11. Скласці кросэнс на  тэму “Мы з Чырвонай кнігі: нас неабходна берагчы!”

12. Запішыце 10-11 прыказак, прымавак пра прыроду, ахову і зберажэнне яе багацця.

​